Er is nauwelijks toegang tot schoon drinkwater, meer armoede dan twintig jaar terug en weinig kinderen kunnen naar school. Het is het beeld dat veel mensen in Nederland, Vlaanderen en Engeland hebben over ontwikkelingslanden. Ten onrechte, stelt mediawetenschapper Mirjam Vossen (52).
Is de wereldwijde armoede de afgelopen tien jaar gedaald? Vraag het een willekeurig iemand en hij of zij zal waarschijnlijk 'nee' antwoorden. Want, zo zegt Vossen, uit eerder onderzoek van onderzoeksbureau Motivaction blijkt dat 86 procent van de mensen denkt dat de armoede niet is verminderd. ,,Een zorgelijke uitkomst, want de armoede is juist wel veel afgenomen. Dat 91 procent van de kinderen wereldwijd naar school gaat en 90 procent van de bevolking toegang heeft tot schoon drinkwater, verwacht ook bijna niemand.’’
Vooruitgang
Hoe het kan dat mensen pessimistischer zijn dan nodig? Hulporganisaties en de media belichten te weinig de vooruitgang in ontwikkelingslanden en te veel de ellende, stelt Vossen. Voor haar promotie , komende maand aan de Radboud Universiteit, onderzocht de Tilburgse hoe Nederlandse, Vlaamse en Engelse kranten in 876 nieuwsberichten en hoe ontwikkelingsorganisaties in 284 advertenties de afgelopen jaren de wereldwijde armoede in beeld brachten. ,,In 65 procent van de onderzochte artikelen lag de nadruk op problemen, slechts bij 22 procent op vooruitgang. In advertenties van ontwikkelingsorganisaties was in 71 procent zelfs niets te zien van de bereikte resultaten. 12 procent liet hier veel van zien, 16 procent een beetje.’’
Verhaalperspectieven
Bij de 289 onderzochte Nederlandse krantenartikelen en de 169 Nederlandse advertenties waren de percentages vergelijkbaar. In haar onderzoek beschrijft Vossen negen verhaalperspectieven van waaruit ontwikkelingsorganisaties en de media communiceren over armoede. ,,Het viel op dat hulporganisaties in advertenties vaak sterk de nadruk op het slachtoffer leggen, op het gebrek aan vooruitgang in een land en op de sociale rechtvaardigheid. Bij die laatste categorie laten ze bijvoorbeeld onrecht, discriminatie en uitsluiting zien. In kranten lees je juist in ongeveer een kwart van de artikelen vanuit het 'bad governance'-perspectief. Hier gaat het over foute leiders, corruptie en wanbeleid.’’
Clichébeelden
Clichébeelden van lijdzame kinderen met hongerbuikjes komen vooral bij boodschappen van Britse ontwikkelingsorganisaties voor en maar weinig in Nederland en Vlaanderen. In die laatste twee landen wekken deze organisaties wel het beeld dat arme mensen afhankelijk zijn van onze hulp. ,,Het beeld dat van hen geschetst wordt is meestal passief, alsof alleen de organisatie of donateur iets kan veranderen. Slechts in één op de acht boodschappen zien we lokale initiatieven, als een gezondheidswerker die kinderen vaccineert.’’
Dat kranten vooral over de achterblijvende ontwikkeling schrijven en niet over de daling van de kindersterfte of de afgenomen armoede is niet gek, stelt Vossen. ,,Nieuws gaat eenmaal vaak over misstanden, over drama en ellende. Om een beter beeld van de werkelijkheid te geven, zouden journalisten meer de bredere context moeten tonen. Gaat het over een hongersnood, zouden ze in een alinea bijvoorbeeld kunnen schrijven dat het aantal hongersnoden is afgenomen.’’
Kritisch
Ontwikkelingsorganisaties moeten volgens Vossen duidelijker tonen wat wel is bereikt. ,,Dat ze dat nu niet doen, is ook logisch. Ze werven misschien sneller fondsen als ze beelden laten zien die de nood die er nog is benadrukken. Maar dat mensen hierdoor zo'n verstoord beeld krijgen, baart me wel zorgen.'' Ook voor het publiek heeft ze een tip. ,,Wees kritisch als je het nieuws leest of een campagne van een hulporganisatie ziet. Besef dat dit niet een realistisch beeld van de werkelijkheid is.’’
Bron: AD, 29.12.2017
