De laatste maanden is er in de media veel aandacht voor de financiële situatie van jongeren, al dan niet gekoppeld aan (het gebrek aan) hun financiële educatie. Jongeren zouden laks zijn met geld, niet goed weten wat geld betekent, niet geleerd hebben hoe ze met geld moeten omgaan of gewoon niet in het onderwerp geïnteresseerd zijn. Aan de andere kant zouden de verleidingen te groot zijn: (f)influencers zouden jongeren aanzetten tot onverantwoord gedrag en het zou jongeren te gemakkelijk gemaakt worden om te veel geld uit te geven of geld uit te geven dat ze helemaal niet bezitten.
Maar is dat wel zo? Zijn jongeren van deze tijd wel echt zo slecht in staat zich te beheersen? Reageren ze daadwerkelijk op iedere koopimpuls die voorbijkomt? Schiet de financiële educatie echt zo tekort? Laten de ouders van nu het er te gemakkelijk bij zitten, of ligt de verantwoordelijkheid niet bij de ouders, maar bij het onderwijs, of bij de financiële sector? Of hebben we het hier over een probleem van alle tijden dat zich nu hooguit in een andere vorm voordoet?
Drie generaties over financiële educatie
Onlangs hebben Rob Doornbos (Senior Research Consultant) en Paloma Bunck (Research Manager) van Motivaction drie generaties Nederlanders (GenZ, Millennials en 45+) bevraagd over hun financiële educatie. Het beeld dat hieruit ontstaat, blijkt genuanceerder te zijn dan het beeld dat de media schetsen.
Allereerst geeft meer dan 90% van de jongste generatie (GenZ) aan dat ze wel degelijk van hun ouders hebben geleerd om met geld om te gaan. Bij Millennials is dit al een stuk lager en bij de 45-plussers is dit slechts driekwart. Dit lijkt te suggereren dat ouders van nu juist méér aandacht hebben voor de financiële educatie van hun kinderen dan de ouders van toen.
Ook het onderwijs lijkt nu actiever als het gaat om financiële educatie: van de jongere generaties geeft ongeveer een derde aan dat ze op school hebben geleerd over financiële zaken, bij de 45-plussers is dit ongeveer een vijfde.
Voor het onderwijs ligt er nog wel een uitdaging als het gaat om de financiële educatie van jongeren. Terwijl een minderheid van de scholieren op school les krijgt over geldzaken (en zich dat nog kan herinneren), geeft een meerderheid aan dat ze dit wél als verantwoordelijkheid zien van het onderwijs. Gevoegd bij de constatering dat nog altijd een ruime meerderheid van de jongeren geen financiële educatie op school heeft gehad, liggen er kansen voor het onderwijs.
Jongeren sparen net zo vaak als ouderen
Al met al zien we dus dat er in de opvoeding van jongeren van nu meer aandacht is voor geldzaken dan in het verleden, maar toch rijst de vraag – zeker als je afgaat op de berichten in de media – of die opvoeding voldoende effect sorteert. Een goede financiële opvoeding suggereert dat mensen leren verstandig met hun geld om te gaan, spaarzaam zijn en geen onnodige schulden maken.
Als we weer kijken naar de drie generaties, dan zien we geen verschillen tussen de generaties als het gaat om sparen: vier op de vijf Nederlanders spaart. Jongeren niet meer of minder vaak dan ouderen. Maar wat wel opvalt is dat de jongste generaties vroeger zijn begonnen met sparen dan de oudere generaties: GenZ begint rond hun elfde levensjaar met sparen, Millennials rond hun dertiende en de 45-plussers rond 16 à 17 jaar (en de 65-plussers zelfs pas na hun negentiende). Daar liggen vast veel redenen aan ten grondslag, maar het suggereert in ieder geval dat jongeren zeker niet minder verantwoordelijk met hun geld omgaan dan ouderen.
Niet alleen beginnen jongeren vroeger met sparen, het lijkt erop dat ze ook vaker sparen vanuit een langetermijnvisie: meer dan de helft van de jongeren geeft aan te sparen om vermogen op te bouwen voor later, terwijl de oudere generaties vaker sparen om een buffer te hebben.
Jongeren hebben niet vaker schulden
Uit ons onderzoek van mei 2024 blijkt dat jongeren – afgezien van studieschulden – niet vaker schulden hebben dan ouderen en we zien ook niet dat ze hun schulden vaker als problematisch ervaren. Ook als we kijken naar andere indicatoren die kunnen duiden op financiële problemen, zoals aanmaningen, afbetalingsregelingen, en ervaring met incassobureaus, zien we niet dat jongeren vaker tegen problemen aanlopen dan gemiddeld.
Dit in tegenstelling tot de Millennials. Millennials, geven wél vaker aan schulden te hebben en op vrijwel alle bovengenoemde indicatoren scoren Millennials bovengemiddeld. Maar zorgelijker is dat ze de oorzaak vaak buiten zichzelf leggen: de vaste lasten zijn te hoog en/of het inkomen groeit onvoldoende mee met de inflatie. Als we kijken naar schulden, dan lijken die problemen zich niet op de jongeren te concentreren.
Verleidingen voor jongeren zijn groter
Tot slot hebben we ook gekeken naar (het ervaren van) verleidingen. Met name online zouden de verleidingen voor jongeren groot zijn en dat zou mogelijk leiden tot onverantwoord koopgedrag. Het is inderdaad zo dat jongeren vaker reageren op advertenties en aanbiedingen via sociale media. De jongste groep doet dat het meest, maar de verschillen met Millennials zijn niet groot. Beide groepen zijn ook vaak geneigd om te reageren op influencers of iets te kopen wat influencers aanraden.
Een tweede aspect van de verleidingen (en gezien als reëel gevaar voor de financiële huishouding van jongeren) is dat het tegenwoordig wel erg gemakkelijk is om betalingen te doen, ook als je (even) geen geld hebt. De jongere groepen maken vaker gebruik van dit soort mogelijkheden dan de ouderen, maar GenZ maakt minder vaak gebruik van mogelijkheden om achteraf te betalen (zoals Klarna of Afterpay) dan Millennials en juist vaker van mogelijkheden die direct afschrijven (als iDeal en ApplePay).
Kortom: de verleidingen zijn misschien groot, maar de discipline lijkt eveneens groot.
Banken spelen ondergeschikte rol bij financiële problemen
Jongeren hebben niet snel de neiging financiële zaken met hun bank te bespreken (dat geldt in vergelijkbare mate voor oudere generaties), maar we zien wel dat jongeren bovengemiddeld openstaan voor hulp en ondersteuning door banken bij financiële problemen. Daarnaast zouden banken natuurlijk (en niet alleen voor jongeren) een poortwachtersfunctie kunnen vervullen in het voorkomen van financiële problemen. We denken op basis van dit onderzoek dat met name jongeren hier meer voor openstaan dan de oudere generaties.
Meer nuances dan gedacht
Het verhaal dat in veel media wordt geschetst over de financiële situatie van jongeren, vraagt naar onze mening in ieder geval om nuancering. Als we kijken naar de jongeren als groep, zien we dat ze vaker een financiële opvoeding hebben genoten, dat ze zeker niet minder spaarzaam zijn, dat ze zelfs bewuster met geld om lijken te gaan dan de ‘oudere’ generaties en goed in staat zijn de verleidingen die op ze afkomen het hoofd te bieden.
Als we al een probleemgeneratie zouden moeten aanwijzen, zijn dat de Millennials. En waarschijnlijk zijn Millennials qua levensfase ook minder goed in staat om hun gedrag om te gooien.
Hebben de media het dan bij het verkeerde eind? Dat hoeft niet. Er zijn veel manieren om naar deze materie te kijken. En ieder persoon (en dus ook iedere jongere) die in de financiële problemen komt is er één te veel. Er zit natuurlijk een hele leefwereld achter eventuele schulden en daar weten we op grond van onze onderzoeken weinig van. Maar het beeld van een zorgelijke financiële situatie bij ‘de’ jongeren als groep moet naar ons idee echt genuanceerd worden.
Bovenstaand artikel is mede mogelijk gemaakt door onze Fintality experts voor Banken.nl. De genoemde onderzoeken maken deel uit van het Fintality-onderzoeksprogramma van Motivaction. In Fintality maken we onderscheid tussen vijf verschillende groepen Nederlanders op basis van hun financiële drijfveren, waarden en normen.
