Jongeren van nu leven in een tijd met grote, soms tegenstrijdige omwentelingen. Generatie Z is kwetsbaarder én mondiger, bevlogener én beperkter, zelfbewuster én zwaarmoediger
Babyboomers? Revolutionair totdat ze zelfzuchtig en conservatief werden. Van flowerpower naar greed is good. Generatie X: de patatgeneratie, de generatie nix, nihilistische vrijheids- en welvaartsgenieters. Generatie Y, de millennials: narcistisch, gemakzuchtig en oppervlakkig idealistisch.
Stereotyperingen te over als het gaat over generaties. Maar dan Generatie Z: wat is dát eigenlijk voor cohort?
De grenzen tussen generaties zijn altijd vaag, en stereotyperingen veel te simplistisch, maar veel bevolkingsonderzoekers en marketingbureaus rekenen mensen die geboren zijn tussen 1997 en 2012 tot Generatie Z. Zij zijn de opvolgers van de millennials (ruwweg geboren tussen 1981 en 1996). De pubers, de studenten en starters van nu. Nu deze generatie als zelfstandige volwassenen de maatschappij binnen begint te komen, dringt de vraag zich op: hoe onderscheidt Gen Z zich van de voorgaande?
Natuurlijk zijn verschillen binnen generaties vaak groter dan verschillen tussen generaties. Maar generaties delen wel specifieke culturele en maatschappelijke omstandigheden die hen – in ieder geval deels – vormen. Voor Generatie Z zijn die omstandigheden op het eerste oog nogal uitdagend: zij komt tot bloei in een periode waarin een pandemie, klimaatcrisis en een oorlog in Europa het nieuws domineren. En het is de eerste generatie die volledig online is opgegroeid, met alle kansen en bedreigingen die daarbij horen.
„Het zijn de eersten die moeten disconnecten in plaats van connecten met internet”, zegt socioloog John Boy, die aan de Universiteit Leiden onderzoek doet naar het effect van opgroeien op Instagram. De online-wereld moet je tegenwoordig uitzetten in plaats van dat je hem actief moet aanzetten. „Ze zijn hoger opgeleid, mondialer georiënteerd, en verbondener dan ooit”, zegt Martijn Lampert wiens marktonderzoeksbedrijf Glocalities de opvattingen en eigenschappen van Generatie Z onderzoekt in twintig landen. „Wat eruit springt is dat deze jonge mensen te maken hebben met grote onzekerheid”, aldus onderzoeker Lonneke van den Berg van het demografisch onderzoeksinstituut Nidi.
Veel onderzoeken en enquêtes naar Generatie Z zijn het over een aantal aspecten opvallend eens. Deze jonge generatie is tegelijkertijd kwetsbaarder én mondiger; bevlogener én beperkter; zelfbewuster én zwaarmoediger dan eerdere generaties. Deels lijken dat ‘gewoon’ eigenschappen van jonge mensen, maar voor deze specifieke groep jonge mensen valt op dat ze opgroeien in een tijd met grote, soms tegenstrijdige omwentelingen, waar zij hun eigen weg in moeten vinden. Wat zijn de drie grote paradoxen van Gen Z?
1 Grenzeloze vrijheid maar enorme stress
„Nog maar een aantal decennia terug lag het meer vast welk pad je moest bewandelen”, zegt socioloog en demografie-onderzoeker Lonneke van den Berg. „Op je 25ste was je waarschijnlijk al getrouwd of woonde je samen. Tegenwoordig zijn die normen veel losser. Er is heel veel vrijheid, misschien zelfs wel druk, om je eigen, unieke pad te kiezen.”
De vrijheid om zelf te bepalen hoe jezelf te profileren, je identiteit zelf samen te stellen is vrijwel grenzeloos. Maar dat leidt juist tot meer conformisme dan onderzoeker John Boy aanvankelijk had verwacht. Hij had onder deze generatie extreem veel diversiteit verwacht, maar trof het tegenovergestelde aan. „Als je veel tijd doorbrengt op Instagram, lijkt het soms alsof je telkens naar dezelfde foto zit te kijken.” Er is opvallend veel groepsdruk om dezelfde esthetiek te posten, op dezelfde manier te poseren, dezelfde soort teksten te plaatsen, signaleert Boy.
Jongeren denken opvallend veel, bijna constant, na over hoe ze zichzelf positioneren ten opzichte van anderen, volgens het onderzoek van Boy. Ze groeien op in een digitale sociale omgeving waar iedereen meekijkt, waar alles bewaard blijft, waar je sociale profiel belangrijk is voor je carrièrekansen, en waar het veel draait om sociale vergelijking.
Dat kan verrijkend zijn voor de vorming van hun identiteit, het kan extreem leerzaam zijn. Maar ook nogal overweldigend, ziet Boy: „Interviews met deze generatie over hun gebruik van sociale media zijn soms halve therapiesessies. Ben je iemand die bikinifoto’s post, of niet, en wat vind je eigenlijk van anderen die dat wél doen?”
Behalve onmisbare sociale omgevingen worden sociale media zo ook plekken waar mensen veel stress, angst en sociale druk kunnen ervaren. En dat drukt behoorlijk zwaar op een deel van deze generatie.Het geluksniveau bij 18-tot 25-jarigen is de afgelopen jaren sterk afgenomen, ook sterker afgenomen dan bij andere leeftijdsgroepen. In 2000 gaf 91 procent van de adolescenten tegenover het CBS aan dat ze zich gelukkig voelden, in 2021 was dat 81 procent. Daarbij spelen meer factoren een rol dan alleen sociale media, maar het verband staat voor steeds meer onderzoekers wel vast.
2 Cultureel onafhankelijk maar economisch afhankelijk
De lossere rolpatronen staan in ook in contrast met de economische mogelijkheden. De menukaart aan identiteiten, van carrière tot gender tot politieke kleur, is gevarieerder dan ooit. Maar kan deze generatie haar potentie als de meest cultureel onafhankelijke generatie ooit benutten?
„Economisch gezien zijn Gen Z’ers namelijk juist afhankelijker dan millennials waren op die leeftijd”, signaleert Lonneke van den Berg. Een vast contract, een eigen woning: dat lijken voor velen van hen luxeproducten uit een ander tijdperk. Had in 2011 40 procent van de 15- tot 25-jarigen met betaald werk een vast contract, in 2021 was dat nog maar 17 procent. Ook is de gemiddelde leeftijd waarop mensen op zichzelf gaan wonen gestegen: in 2020 waren jongeren gemiddeld 23,7 jaar toen ze uit huis gingen, in 2012 was dat nog 22,8 jaar.
De afhankelijkheid van ouders neemt toe, wat ook de onderlinge kansenongelijkheid vergroot. Het maakt meer uit hoe goed je ouders je kunnen ondersteunen. Waar je wieg staat, is belangrijker geworden voor hoe jij je leven kunt invullen.
Het verschil tussen theoretisch en praktisch opgeleid is mede daardoor een groeiende kloof in deze generatie.
En dat leidt ook tot een groeiende polarisering wat betreft politieke voorkeuren en maatschappelijke waarden, constateert marktonderzoeker Lampert. Hij ziet twee dominante subgroepen in Generatie Z ontstaan. Eén groep, ongeveer een derde, noemt hij de creatives: dat zijn progressieve, maatschappelijk georiënteerde idealistische jongeren die zich veel bezighouden met sociale rechtvaardigheid en het klimaat. Ook ongeveer een derde bestaat uit de challengers: een meer op persoonlijke groei, uiterlijk en materialisme gerichte groep. Heel grof samengevat is het het verschil tussen de volgers van Greta Thunberg en de volgers van de Kardashians. „Het is dus zeker geen eenduidige generatie”, zegt Lampert. Ook wat dat betreft groeit een splitsing binnen deze jonge generatie. Die onderlinge verschillen in fundamentele waarden is een potentiële bron van grote polarisatie binnen Gen Z, denkt hij.
3 Revolutionair idealistisch maar constant afgeleid
Vooral bij de zogeheten creatives van Generatie Z zit veel idealisme, op het revolutionaire af, blijkt uit de internationale cijfers van Glocalities. Ze zijn significant meer dan andere leeftijdsgroepen geïnteresseerd in mensenrechten, klimaat, het voorkomen van racisme en zeer progressief als het gaat om genderrollen. „Er broeit een culturele revolutie die nu nog vaak wordt onderschat”, zegt Lampert. Hij vergelijkt het met de jaren zestig, waarin ook een deel van de jongeren in opstand kwam tegen een strenge patriarchale moraal.
Maar kan de generatie met de kortste aandachtsspanne ooit daadwerkelijk de wereld veranderen? Het is immers ook de generatie die constant wordt afgeleid door de sociale druk via hun schermpjes.
„Je ziet dat sociale bewegingen sneller groot kunnen worden via sociale media. Maar er is ook het idee dat het nu té snel kan gaan. Dat protestbewegingen opvlammen en uitdoven als een aangestoken papiertje”, zegt socioloog John Boy. „Sociale verandering is uiteindelijk gebouwd op kleine groepen toegewijde mensen die jaren met iets bezig zijn.” De vraag is dan of Gen Z zich ook meer op die manier kan organiseren. Worden jongeren zich bewust, niet alleen van de crises die hun leven bepalen, maar ook van de valkuilen van hun digitale omgeving?
Boy ziet in ieder geval lerend vermogen. „Jongeren trekken lessen uit het verleden. Je ziet dat jonge activisten bij Extinction Rebellion nu expliciet bezig zijn met de vraag hoe ze de organisatie langer houdbaar kunnen maken.” De vluchtigheid die maatschappelijke bewegingen ineffectief maakte waaraan veel millennials deelnamen, zoals Occupy Wallstreet, kán ook dienen als leergeld voor de volgende generatie, denkt hij.
Als ze leren omgaan met de intense krachten en tegenkrachten van de digitale wereld, kan het revolutionaire deel van Gen Z een golf van veranderingen inzetten, denken veel onderzoekers. Hoe dan ook wordt deze generatie vanzelf een keer groot.
Dit artikel verscheen eerder in NRC
