Waarom voelt belastingaangifte doen soms toch zo zwaar?

Vanaf gisteren kunnen miljoenen Nederlanders hun aangifte inkomstenbelasting weer doen. Grote kans dat jij jouw aangifte invullen liever uitstelt tot richting de deadline, net zoals vele anderen. Ondanks dat het invullen voor velen maar enkele minuten duurt, voelt het toch als een zware en lastige taak. Als we door een gedragsbril naar deze ervaring kijken, is dat helemaal niet zo gek. Bij belastingaangifte doen, ervaren Nederlanders namelijk (mentale) drempels. Die drempels maken aangifte doen moeilijker dan het in de realiteit is. Welke drempels zijn dit? En hoe kunnen we met behulp van gedragsbeïnvloeding deze drempels overkomen om zo nooit meer tegen de aangiftedeadline aan te hikken? Dat zetten wij op een rij. 

We ervaren mentale drempels

We bekeken de gedragsuitdaging vanuit het Motivaction-gedragsbeïnvloedingsmodel. Met het model identificeerden we verschillende factoren die belastingaangifte voor velen een lastige en zware taak doen lijken. Een aantal daarvan lichten we hieronder toe: 

• De motivatie om in actie te komen, is laag. Velen zien weinig toegevoegde waarde in de belastingaangifte invullen: “de Belastingdienst weet toch al alles van mij?”. Nederlanders ervaren geen duidelijke ‘what’s in it for me?’. Waarom zou je persoonlijk voordeel hebben aan het gelijk invullen van je aangifte? Wat levert het je op? Dit is nog niet duidelijk. Hierdoor is de motivatie om in actie te komen laag. 

• Door ‘anchoring’ vertonen we uitstelgedrag. We hechten veel waarde aan de eerste informatie die we ontvangen. Dit eerste stukje informatie beïnvloedt ons referentiekader: bij alles wat we daarna doen, houden we die eerste informatie in gedachten. Dit noemen we in de gedragspsychologie ook wel anchoring. Bij belastingaangifte doen, gebeurt dit net zo. Wanneer we een deadline zien, zijn we geneigd om daarnaar toe te werken. De deadline staat op 1 mei. Mentaal leggen we ons daardoor vast op deze datum. Zolang die datum niet nabij is, voelen we weinig urgentie om in actie te komen.  
  
  De Belastingdienst probeert hier al op in te spelen door te vermelden dat het voor jouzelf voordeliger is om je aangifte eerder in te vullen, namelijk vóór 1 april. Als je dat doet, ontvang je eerder bericht. Hiermee verlegt de Belastingdienst de deadline naar voren. Maar doordat de Belastingdienst verschillende data communiceert, verlaagt dit ook de urgentie om de vroege deadline te halen. Je kunt immers de aangifte ook altijd nog later invullen. 

• Door ‘verlies-aversie’ steken we onze kop liever in het zand. Heb jij wel eens een blauwe envelop ongeopend weggelegd terwijl je wist dat er een factuur in zat? Dit is een perfect voorbeeld van verlies-aversie. We hebben simpelweg een hekel aan verliezen. Risico’s ontwijken of uitstellen, doen we maar al te graag. Dit om negatieve emoties zo lang mogelijk uit te stellen. We steken liever onze kop in het zand totdat het niet meer anders kan. Bij belastingaangifte is de kans dat je geld moet terugbetalen reëel. Ook hier stellen we dit pijnmoment we dus liever uit tot het laatste moment, wanneer we toch echt moeten. 

• Door life-events staan we weer even voor iets nieuws. Wanneer iets in onze levenssituatie verandert, doorbreekt dat onze gewoontes en moeten we ons gedrag vaak veranderen. Dat voelt soms alsof we weer aan het begin van het grote onbekende staan. We moeten opnieuw uitzoeken hoe het proces precies werkt. Wanneer je net bent getrouwd, bent gaan samenwonen of voor het eerst een huis hebt gekocht, kun je je zo voelen. Je staat weer even bij nul. Je moet in de belastingaangifte nieuwe vragen beantwoorden en je weet misschien niet welke documenten je daarvoor nodig hebt. Dat kan als een grote drempel voelen.

Vier tips om de drempels tot invullen weg te nemen 

Gelukkig gloort er hoop aan de horizon. Ondanks dat ons brein ons grotendeels onbewust tegenwerkt, kunnen we met behulp van beïnvloedingstactieken onszelf een duwtje in de juiste richting geven. Hieronder geven wij vier tips om het invullen van de belastingaangifte om te zetten in een snelle en makkelijke taak:

1. Denk na over een duidelijke persoonlijke motivatie. Wat heeft jouw toekomstige zelf er aan als jij nu gelijk je aangifte invult? Wat win je daar mee? Denk aan gelijk financieel overzicht, vooruit kunnen plannen of mentale rust doordat je dit taakje kunt afvinken. 
   
   
2. Maak de aangifte voor jezelf urgent door je eigen deadline te zetten. Schrijf de deadline op een post-it en hang deze op een opvallende plek, bijvoorbeeld op de koelkast. Dat trekt je even uit je dagelijkse sleur en voorkomt dat je het vergeet. Definieer de deadline zo specifiek mogelijk voor jezelf. Niet maandag 6 maart, maar maandag 6 maart om 19 uur.  
   
   Verwacht je dat je moet terugbetalen? Kies een deadline rond je salarisdag. Op zo’n moment voel je de potentiële pijn van terugbetalen minder dan wanneer je midden in je maand zit. 
   
   
3. Overkom verlies-aversie door een positieve emotie of positieve ervaring te koppelen aan belastingaangifte invullen. Bepaal vooraf een beloning voor jezelf waar je naar kunt uitkijken. Of maak van het invullen een positieve ervaring door bijvoorbeeld je favoriete muziek te luisteren terwijl je de aangifte invult. 
   
   
4. Zoek vooraf op welke documenten je nodig hebt om je belastingaangifte in te vullen en zorg dat je deze bij de hand hebt. Wist je dat de Belastingdienst hier zelf ook al een handige checklist voor heeft ontwikkeld?
   
   Kom je er toch niet uit, zoek dan waar je terecht kunt voor persoonlijke hulp. Bijvoorbeeld bij een belastingkantoor, bij een bibliotheek of misschien een maatschappelijke organisatie bij jou in de buurt.