Vorige zomer was volgens de ANWB Verkeercentrale de drukste zomer op de Europese wegen ooit. Files liepen op tot wel 2,5 uur vertraging. Hoe komt het dat zovelen tegelijk naar hun vakantiebestemming vertrekken?
Al jaren worden reizigers opgeroepen om niet op zaterdag te vertrekken en om rekening te houden met zwarte zaterdagen. Toch blijkt uit onderzoek van Motivaction dat een kleine meerderheid van de ondervraagden die dit jaar op vakantie gaat (56%) geen rekening heeft gehouden met zwarte zaterdag toen zij hun vertrekdatum kozen. Bijna de helft van de mensen die op zwarte zaterdag vertrekt (49%) zegt zelfs niet op een andere dag te kunnen of willen vertrekken. Welke gedragsfactoren leiden ertoe dat Nederlanders toch massaal die zwartezaterdagfiles inrijden? Waarom kiezen ze geen rustiger moment? Lees in deze blog welke gedragsbeïnvloedingstechnieken mensen bewegen een ander vertrekmoment te kiezen.
Mentale drempels houden ons in de file
We onderzochten het gedragsprobleem aan de hand van het Motivaction-gedragsbeïnvloedingsmodel en ondervroegen Nederlanders over hun vakantiegedrag. We ontdekten dat enkele mentale drempels een belangrijke rol spelen in het gedrag dat Nederlanders vertonen wanneer ze vakantieplannen maken. Een aantal daarvan lichten we hieronder toe:
1. We hebben geen keuze, het moet wel. Uit het onderzoek blijkt dat bijna de helft van de ondervraagden (47%) denkt dat zij files niet kunnen vermijden. Twee op de tien Nederlanders die op zwarte zaterdag vertrekken, hebben zelfs het gevoel dat ze geen andere keuze hebben. Deze psychologische denkfout, waar we ons lot liever accepteren in plaats van ons gedrag veranderen, heet ‘aangeleerde hulpeloosheid’. We hebben het idee dat we nauwelijks invloed hebben op de situatie op de weg. Dat overkomt ons gewoon. Als je het rationeel bekijkt, kunnen we natuurlijk wel ons eigen gedrag aanpassen en daarmee files voorkomen. Ons brein is echter irrationeel. Door alle files die we al hebben getrotseerd, heeft ons brein aangeleerd dat we dat lot gewoon moeten accepteren. Daardoor blijven we passief en blijft een gedragsverandering uit.
2. We kiezen voor gemak op de korte termijn. Een derde van de ondervraagden houdt jaarlijks vast aan hetzelfde vertrekmoment (29%), ongeacht of die datum op een zwarte zaterdag valt. Een andere vetrekdatum kiezen kost energie die we niet altijd willen of kunnen benutten. We laten ons daarom liever leiden door onze vaste routine, zodat ons brein in de energiebesparende stand kan blijven staan. Ons brein is korte termijn-georiënteerd. Negatieve consequenties op de korte termijn, zoals een andere vertrekdatum bepalen, wegen zwaarder dan de consequenties op de lange termijn: uren langer in de file. Dat laatste voelt nog zo ver weg dat wij ons daar moeilijk een voorstelling van kunnen maken. Kort termijngemak voelt op dat moment belangrijker.
3. We hebben het idee dat zwarte zaterdag wel meevalt. Een kwart van de ondervraagde zwartezaterdagrijders denkt dat zwarte zaterdagen wel meevallen (26%). We vertrekken met een optimistisch gevoel, maar komen er gaandeweg achter dat die file toch groter is dan we dachten. We hebben de file en onze impact daarop onderschat. Dit komt doordat we de wereld allemaal vanuit ons eigen perspectief bekijken. Hierdoor hebben we soms moeite om onze impact op het geheel voor te stellen. Want wat is nu één persoon meer of minder op de weg. Dat veroorzaakt toch geen file? En als je het idee hebt dat de file wel mee zal vallen, kies je toch sneller voor de makkelijkste route. Echter, ons brein houdt geen rekening met het perspectief van andere weggebruikers. En zo stappen toch (te) veel mensen in de auto om aan te sluiten in de file.
Drie tips die zwartezaterdagrijders uit de file halen
Om zwartezaterdagrijders uit de file te halen, moeten we de hierboven genoemde drempels wegnemen. Hieronder delen we drie beïnvloedingstechnieken die filerijders aansporen om voor een andere vertrekdatum te kiezen.
- Herstel de denkfout van ‘aangeleerde hulpeloosheid’ door het brein van zwartezaterdagrijders opnieuw te programmeren. Maak hen bewust van hun denkfout en leer hen dat ze wél controle over hebben over files. Reik ze bijvoorbeeld alternatieven aan zoals de beste dagen om te vertrekken of de beste wegen om in de vakantieperiode te nemen.
- Laat zwartezaterdagrijders op het moment dat zij hun vakantie boeken de negatieve consequenties op de lange termijn ervaren. Herinner ze aan alles wat bij zo'n file komt kijken, zoals stilstaan, hitte, dorst, honger en irritatie aan anderen in het verkeer. Zo halen zij zich de negatieve consequenties van hun keuzes makkelijker voor de geest. Vertel ze ook wat ze wél kunnen doen, om deze consequenties te vermijden.
- Maak zwartezaterdagrijders bewust van de impact van hun beslissing op het geheel. Laat zien wat hun beslissing om de file in te rijden voor consequenties heeft, vooral als alle filerijders zo denken. Een goed voorbeeld hiervan is een recente overheidscampagne tijdens de verkiezingen. In deze campagne visualiseerden zij wat één stem voor verschil kan maken op het geheel.
