Zelfredzaamheid in de zorg: plan versus praktijk

We krijgen vroeg of laat allemaal met een zorginstelling te maken. Ik werd voor een eenvoudige ingreep geholpen in het ziekenhuis bij mij in de buurt. Alles verliep zoals gepland en na afloop was ik een tevreden klant van de Nederlandse zorg. Niets aan de hand.

Enkele maanden later sprak ik iemand met hetzelfde medische euvel die echter een andere behandeling kreeg.  Hier had hij zijn arts zelf om gevraagd. Het verhaal dat hij me vertelde deed niets af aan mijn eigen ervaring: die was prima en is dat nog steeds. Maar toch voelde ik me minder positief over de zorg die ik had ontvangen. Als ik van de verschillende opties op de hoogte was geweest had ik ook liever de tweede behandeling gekozen. Waarom had mijn zorgverlener me niet volledig ingelicht?

Het land vol thuisartsen

Mijn ervaring is een mooi voorbeeld van eigen regie in de zorg, of het gebrek daaraan. Ik had op het internet kunnen kijken naar mogelijke oplossingen voor mijn probleem. Daar was ik dan niet alleen in geweest: vorig jaar deed 67 procent van de Nederlanders van 12 jaar en ouder aan zelfdiagnose. Dat percentage plaatst ons hoog op de lijst van Europese landen.

Het is mogelijk dat Nederlanders nieuwsgierig zijn. Of misschien denken we het beter te weten dan de huisarts, of gaan we liever niet direct naar de dokter. Maar dit hoge percentage kan ook komen door de groeiende nadruk op zelfredzaamheid binnen de zorg.

Eigen regie nemen

Het Nederlandse overheidsbeleid onderstreept de afgelopen jaren namelijk onze eigen kracht, eigen verantwoordelijkheid en eigen regie in de zorg. We bewegen ons toe naar een situatie waarin zorgcliënten niet langer volledig op de zorgprofessional kunnen leunen, maar zelfredzaamheid moeten tonen door eigen keuzes te maken. Het doel van deze beweging is een afnemend beroep op ondersteuning. Tegelijkertijd is het een bezuinigingsmogelijkheid op de groeiende zorguitgaven.

Die eigen regie is in veel gevallen (deels) mogelijk. We kunnen zelf informatie zoeken over de mogelijkheden die er binnen het zorglandschap voor ons zijn, een ziekenhuis of huisarts kiezen op basis van een website en onze eigen medicijnen ophalen bij de apotheek. Het lijkt een prima oplossing voor het probleem van de toenemende zorgkosten in Nederland.

Hulp blijft nodig

Maar aan zelfredzaamheid zit een grens. We hebben allemaal in meer of mindere mate hulp nodig. Je kunt bijvoorbeeld moeite hebben met het begrijpen van medische informatie, het lastig vinden om kritisch naar alternatieven te kijken of door een ziekte terechtkomen in een stressvolle en mentaal belastende situatie.

De zorgverlener speelt daarbij een belangrijke rol. Deze professional heeft ervaring met het probleem waar de zorgcliënt mee in aanraking komt en kan samen met de cliënt bepalen of er hulp nodig is, hoe intensief die hulp moet zijn en of er toegewerkt kan worden naar eigen regie.

Het is voor de zorgverlener echter niet eenvoudig om vast te stellen in hoeverre iemand de regie in handen kan nemen: de zorgcliënt kan zijn of haar vermogen tot regie onder- of overschatten. Daar komt bij dat zorgprofessionals al erg druk zijn, zonder ook nog per patiënt te moeten achterhalen hoe zelfredzaam deze is.

Acht typen zorgcliënten

Om de zorgverlener op weg te helpen bij het herkennen van verschillende typen patiënten en (onder andere) de mogelijkheid tot eigen regie, heeft Motivaction een profilering van zorgcliënten ontwikkeld. ZorgMentality biedt inzicht in groepen zorgontvangers, welke communicatiestrategie per groep effectief is, hoe zelfredzaam groepen zijn en meer.

Persoonsgerichte zorg die plaatsvindt op de werkvloer is erg belangrijk en kan niet geboden worden vanuit een model. ZorgMentality heeft niet als doel om mensen in ‘zorghokjes’ te duwen, maar kan wel helpen een beeld te vormen van de perspectieven van de cliënt. Het geeft zorgprofessionals een eerste handvat om te achterhalen hoe zij hun patiënt effectief bij kunnen staan.

Links in het model ziet u bijvoorbeeld volgzamen: bij deze cliënten staat het leven in het teken van familie, traditie en geborgenheid. Zij vinden gezondheid belangrijk, leven doorgaans sober en bewegen recreatief maar zijn geen fanatieke sporters. Volgzamen zien hun huisarts als belangrijke raadgever, ze hebben behoefte aan duidelijke communicatie, maar vinden veel informatie verwerken moeilijk. Deze groep heeft daarom baat bij enkele duidelijke opties, persoonlijke aandacht en  slechts beperkte regie over zorgkeuzes.

Daar tegenover staan de eigenzinnigen. Een groep met een onafhankelijke leefstijl die waarde hecht aan eigen beslissingen nemen. Ze houden van nieuwe ervaringen, streven naar een comfortabele leefstijl en willen geen bemoeienis van autoriteiten. Eigenzinnigen vinden zichzelf vaak gezond, maar letten niet op voeding en sporten zelden. Zij gaan vooral af op de mening van vrienden, luisteren niet enkel naar de huisarts, staan niet altijd open voor aanwijzingen van een autoriteit en willen graag zelf keuzes maken.

Niveaus van zelfredzaamheid

Zoals deze twee typen zorgcliënten laten zien zijn er verschillende manieren om de eigen regie in te vullen. Dit is essentiële informatie voor zorgverleners die rekening moeten houden met de zelfredzaamheid van het individu. Een goed zicht op onderlinge verschillen maakt het mogelijk om eigen regie te integreren in onze zorg op een manier die bij de persoon past.

Wil je meer informatie over de andere zorgtypen? Download dan nu de whitepaper ‘Wat werkt bij wie: een zorgprofilering van cliënttypen met ZorgMentality.’

Neem voor meer informatie over ZorgMentality of dit artikel contact op met Marcel Voorn.