Op 1 maart zouden we massaal WhatsApp verruilen voor Signal. Meta, het bedrijf van Mark Zuckerberg, zou niet goed omgaan met onze privacy, terwijl Signal een veiliger alternatief biedt. Bovendien is de overstap een statement tegen Zuckerbergs tech-imperium, dat ook Facebook, Instagram en Snapchat omvat. Maar waarom blijven zovelen toch hangen bij WhatsApp? Welke psychologische drempels spelen een rol, en welke tactieken worden ingezet om de overstap wél te laten slagen? Een boeiend gedragsexperiment in de praktijk.
Als enthousiaste gedragsexperts hebben wij de afgelopen weken achterover geleund en geobserveerd. Wat zeggen vrienden, familie en collega’s aan de eettafel, tijdens de team-lunches, op verjaardagspartijtjes en in onze Whatsapp-groepen? Een hoop! We vonden een berg aan gedragsbepalers die de overstap naar Signal belemmeren of er juist aan bijdroegen. Hieronder lichten we er een aantal toe.
Wat houdt ons vast in Whatsapp?
- WhatsApp is de norm. Bijna iedereen in Nederland gebruikt het, zelfs bedrijven zetten het steeds vaker in. Ons brein werkt graag op de automatische piloot – dat kost minder energie. Zodra iets de standaard is, oftewel de ‘default’, wordt het lastig om ervan af te wijken. Pas wanneer er een écht goede reden is, zijn we bereid om onze routine te doorbreken en ons gedrag aan te passen.
- Privacy is niet tastbaar. Voor sommige gebruikers zijn de mindere privacy voorwaarden van Meta reden genoeg om direct over te stappen op Signal. Maar voor velen weegt dat minder zwaar. De meeste mensen hebben simpelweg geen zin om tijd en moeite in een overstap te steken. De urgentie ontbreekt, vooral omdat privacy iets ontastbaars is – je ziet, voelt of hoort het niet. Bovendien is het lastig om de mogelijke negatieve gevolgen van WhatsApp-gebruik concreet voor te stellen. Zonder dat gevoel van urgentie blijft de overstap uit.
- We spelen ‘rechtbank’ in ons hoofd. Wanneer ons gevoel (“Whatsapp is slecht”) en ons gedrag (“ik gebruik Whatsapp”) niet op één lijn zitten, is er sprake van mentale tegenstrijdigheid. In de sociale psychologie ook wel 'cognitieve dissonantie' genoemd. Dat roept in ons brein ongemak op. Ons brein zet dan verdedigingsmechanismen in om ons zelfbeeld consistent te houden. We overtuigen onszelf van een andere mening (“Whatsapp is vast oké”), zodat we weer in lijn liggen met ons gedrag. Waarom doen we dat niet met ons gedrag? Dat kost véél meer tijd en moeite.
- We ervaren verlies-aversie. Een mens houdt niet van verliezen, en een overstap naar Signal is niet zonder risico’s: want wat gebeurt er met onze gespreksgeschiedenis? Kunnen we wel met het platform overweg? En wat als we ons hele boeltje hebben overgezet en onze vrienden daarna niet overstappen? Of het platform toch niet groot wordt? We hebben er dan voor niks tijd en moeite in geïnvesteerd. En achteraf toegeven dat we fout zaten, dat doen we liever niet.
Wat helpt ons om de overstap te wagen?
- Een duidelijke datum. Om een gedragsverandering te realiseren is het van belang om het gewenste gedrag zo concreet mogelijk te maken: wanneer wil je dat wie, wat doet? Een duidelijke overstapdatum communiceren helpt daarbij. Dat bespaart mentale energie. We hoeven er niet meer over na te denken wanneer we overstappen, we doen het gewoon.
- Sociale bewijskracht. Wanneer mensen in de persoonlijke omgeving ‘om’ gaan, wordt overstappen naar Signal aantrekkelijker én gemakkelijker. Je wil natuurlijk die leuke vriend of vriendin wél kunnen blijven spreken of onderdeel blijven uitmaken van die werk-groepsapp. Het scheelt ook moeite: je hoeft anderen zelf niet meer te overtuigen. Hoe méér mensen in de persoonlijke omgeving overstappen, hoe méér de default verandert. Dan voelt overstappen naar Signal ineens helemaal niet meer zo gek.
- Gevoel van vertrouwen. Signal verschilt eigenlijk nauwelijks van Whatsapp. Dit speelt in op het gevoel van vertrouwdheid, gemak met Whatsapp. Het verlaagt de drempel om over te stappen en maakt het gebruik van Signal minder spannend. Op gebruiksgemak hoef je door de overstap dus niet in te leveren.
- Fear of missing out. Sommigen willen wel overstappen, maar stellen het toch uit. De reden: geen tijd of prioriteit, of te veel moeite. Het delen van een uitnodiging om direct toe te treden tot een groepsapp kan hierbij helpen. Daardoor ziet men direct resultaat: “als ik nu Signal download, wacht er een groepsapp op me met mensen die ik graag spreek." Het speelt zo ook in op fear of missing out (FOMO). Wie niet overstapt mist namelijk die gezellige groepsgesprekken. Ook hoeft men maar op de link te klikken en de app wordt al gedownload. Dat maakt de overstap extreem gemakkelijk.
- Verzoek minimaliseren. Wie niet in één keer wil overstappen, kan WhatsApp en Signal gewoon naast elkaar gebruiken. Zo blijft het vertrouwde gevoel van WhatsApp behouden en voelt de verandering minder ingrijpend. Door klein te beginnen – bijvoorbeeld door simpelweg de app te downloaden – wordt de drempel lager om Signal steeds vaker te gebruiken. Slimme gedragskenners gaan nog een stap verder: zij zetten Signal op de plek waar eerst WhatsApp stond, zodat hun duim automatisch de nieuwe app opent.
Wie waagt de overstap?
Wie heeft zijn eigen mentale drempels weten te overkomen en heeft Signal ook daadwerkelijk gedownload? En wie blijft er voorlopig nog bij Whatsapp? Daarover later meer. Ben je nieuwsgierig? Vergeet dan niet om je via deze link op de nieuwsbrief te abonneren. Je bent dan als eerste op de hoogte van het vervolg.
Heb jij een gedragsvraagstuk dat je wil uitpluizen? Neem dan contact op met Aimée of Cecilia via onderstaande contactgegevens.
