Opkomst vergroten bij de verkiezingen: tegenstemmen is leuker!

Wanneer we bij de komende landelijke verkiezingen niet alleen op een partij maar ook tegen een partij mogen stemmen, stijgt de belangstelling om te gaan stemmen met 10%. Daarmee lijken er alternatieven te zijn waarmee de opkomst bij verkiezingen gestimuleerd kan worden.

Op 22 november mag Nederland weer naar de stembus. Bekende sleutelfiguren stoppen, zoals Rutte, Hoekstra, Kaag en Van der Staaij, waardoor veel mensen niet meer op hun vertrouwde lijsttrekkers kunnen stemmen. Ook zijn er veel nieuwe kandidaten en partijen waar kiezers zich nog een mening over moeten vormen: zoals Nieuw Sociaal Contract van Omtzigt en de PvdA/GroenLinks combinatie met Timmermans. Tenslotte maken een aantal bekende politici hun intrede in een nieuwe rol zoals Keijzer, Bontebal, Yesilgöz en Jetten. Door deze veranderingen neemt de onzekerheid onder veel kiezers toe en dat kan negatieve gevolgen hebben voor de opkomst; rond 25 oktober zegt ca. een kwart van de kiezers nog niet te weten waarop ze moeten gaan stemmen[1].

Tegenstemmen

Vanuit de Sociale Psychologie worden gedragsbeïnvloedingsmethoden toegepast om het gedrag van burgers in een gewenste richting om te buigen. De recente invoering van het statiegeld op blikjes en plastic flesjes om (onder meer) zwerfafval tegen te gaan, is hier een mooi voorbeeld van.

Tegen de achtergrond van deze gedragsbeïnvloedingsmethoden is Nederlanders die stemgerechtigd zijn voor de komende Tweede Kamer verkiezingen, in een onderzoek de mogelijkheid geboden om niet alleen aan te geven welke politieke partij hun voorkeur geniet, maar ook om aan te geven welke politieke partij men NIET in de Tweede Kamer terug zou willen zien. Met het bieden van de mogelijkheid van een tegen-stem wordt tegemoetgekomen aan het idee om ook de (mogelijke) onvrede te kunnen uiten en het stemmen daarnaast ook ‘leuker’ te maken.

De resultaten van het onderzoek (1.070 deelnemers) laten zien dat 10% meer stemgerechtigde Nederlanders zeggen te gaan stemmen als ze ook tegen de komst van een partij in de Tweede Kamer mogen stemmen dan wanneer uitsluitend de (huidige) mogelijkheid van voorstemmen wordt geboden. Verder neemt het aantal mensen af dat nog niet weet of geen mening heeft op welke partij men denkt te gaan stemmen, van 21% naar 12%.

De extra mogelijkheid om niet alleen voor een partij, maar ook tegen een partij te kunnen stemmen wordt door meer dan de helft van alle stemgerechtigde ondervraagden positief gewaardeerd; bijna 55% van de hen vindt het leuk om óók tegen een partij te kunnen stemmen en 47% vindt het een extra reden om te gaan stemmen. Circa de helft van alle ondervraagde Nederlanders ziet de voordelen ervan in voor de politiek (46%) en voor Nederland (48%).

Natuurlijk zijn er ook mensen die nog aan het idee van tegenstemmen moeten wennen: 51% vindt het nog een raar idee..

Wat doet het met ons stemgedrag?

Deze nieuwe manier van verkiezingen maakt niet alleen de steun voor politieke partijen in de samenleving inzichtelijk, maar ook de weerstand ertegen. Zo wordt duidelijk dat de huidige coalitiepartijen, zoals D66, VVD en CDA meer stemmen tegen hun partij zouden ontvangen dan het aantal stemmen vóór hun partij.

Forum voor Democratie ontvangt de meeste stemmen tegen (31%).

De onbekende partijen, zoals het Nieuw Sociaal Contract en de kleinere partijen zoals SGP en Volt lijken voordeel te genieten van deze verkiezingsopzet. Zo krijgt Nieuw Sociaal Contract, de nieuwe partij van Pieter Omtzigt, bijvoorbeeld vrijwel géén stemmen tegen.